Sevgili Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları, bu hafta ülkemizin kurucu partisi olan CHP’nin başdanışman skandalı konusunu değerlendiriyorum.
ABD ve İngiltere ziyaretleri tartışma konusu olan CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu, ABD’li sözede yazar (!) Jeremy Rifkin’i başdanışmanlığına getirdi. Bir dönem Merkel’in danışmanlığını yapan Rifkin, CHP’nin “vizyon belgesi”ni hazırlayan ekibin başında olacak. İlgili başdanışmanın alacağı maaş hakkında bilgi verilmese de medyada konu üzerinde ciddi tartışmalar mevcut.
Türkiye’yi emperyalist hiyerarşinin diplerine yerleştiren, çoğu zaman açıkça adını koymasalar da sömürge olarak nitelendiren bakış açısı solda hakim durumda. Bu perspektifin yerel kaynaklarıaslen 20. yüzyılın başında geliştirilen klasik Marksist emperyalizm teorilerinden beslenmektedirve Lenin’le özdeşleşmiş emperyalizm teorisinin özünü kavramadan, onu bugünün dinamiklerine uyarlamak üzerine bir denge kurulmuştur.
Emperyalizm kavramı neredeyse her kesim tarafından yeterince iyi tanımlanmadan kullanılıyor. Bu kadar geniş bir kavramı burada kapsamlı olarak incelemeye imkan yok. Ama şu kadarını söylemek gerekir ki, emperyalizm kavramı özündeki bazı unsurları korumakla birlikte, günümüze gelinceye kadar siyasal/jeopolitik ve ekonomik alanlarda dönüşümler geçirmiştir. Örneğin, İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemi, Lenin’in emperyalizm teorisiyle açıklamak mümkün olmamış (Lenin merkezi kapitalist ülkelerin dünyayı paylaşma sürecini ve bunun dünya savaşıyla sonuçlanmasına yoğunlaşır) Neo-Marksist ve Bağımlılık Okulu gibi yaklaşımlara ihtiyaç duyulmuştur. En basitleştirilmiş şekliyle emperyalizm erken kapitalistleşmiş merkez ülkelerin daha az gelişmiş ülkeler üzerinde, finansal, yatırım, doğal kaynaklar vb yolla elde ettikleri artı değeri yine merkeze aktardıkları ve bunun için gerekli olan askeri/siyasal araçları kullandıkları uluslararası bir iktisadi sömürü mekanizmasıdır. Temelinde kapitalizmin yayılma, yeni alanlara açılma ihtiyacı ihtiyacı yatar. Emperyalizmin bu özelliği, kapitalizmin doğasından kaynaklanır ve dünya sistemindeki derin dönüşümlere ve araç ve yöntemlerdeki dönemsel farklılıklara rağmen değişmemiştir.
1960’lardan itibaren yeni, tamamlayıcı kavramlara ihtiyaç duyulmuştur. Bunlardan biri Brezilyalı iktisatçı Ruy Mauro Marini’nin 1965’te ortaya attığı “alt-emperyalizm” ile I. Wallerstein’in kendi tezi olan merkez-çevre analizine ek olarak geliştirdiği yarı-çevre kavramıdır. Adından da anlaşılabileceği gibi, bu kavramlar küresel kapitalist sistem içinde nüfus, ekonomik gelişme ve coğrafi konum gibi özellikleriyle öne çıkan bazı Üçüncü Dünya ülkelerinin hem merkez hem de çevre ülkelerinin özelliklerini taşıdığını ve bulundukları bölgelerdeki çevre ülkeleriyle merkez ülkeler arasında aracı bir rol oynadıklarını anlatmak için kullanılıyordu. Çevrenin içinden sivrilen bu ülkeler, böylece sistemin daha etkili çalışmasını sağlıyor, bunun yanında yine bölgesel jeopolitiğe katkıda bulunuyorlardır.
Türkiye’nin yaptığı müdahaleyle Libya’da, sahadaki askeri dengeyi değiştirmesi, burada Fransa ile çekişmesi, bir tür emperyalist ülkeler kulübüne dahil olmak şeklinde bir algı yarattı ve içeride birçok kesimi memnun etti. Emperyalizm, Suriye’de denize çıkışı olan bir Kürt koridoru yaratacak iken, Türkiye hem onu operasyonlarıyla önleyip hem de Libya gibi deniz aşırı bir coğrafyada diğer emperyalistlerle boy ölçüşüyordu. Genel tabloya baktığımızda ise Türkiye çok tipik bir bağımlı yarı-çevre ve alt-emperyalist ülkedir ve bu konumu AKP iktidarından bağımsızdır, Soğuk Savaş döneminden itibaren bu konumu sürmektedir. Türkiye’nin küresel sistemdeki konumu literatürdeki yarı-çevre ve alt-emperyalist tanımlarına neredeyse birebir uyar. Örneğin, yarı-çevre ülke bölgesinde iktisadi etkinlik kurar, bazı durumlarda kendi parası sınırlı da olsa kullanım alanı bulabilir. Türkiye Irak, Suriye, Libya, Mısır, Gürcistan, Kosova, K. Makedonya gibi çevresindeki bütün ülkelerle dış ticaret faaliyetleri artış göstermekte iken, merkezi kapitalist ülkelerin hepsiyle de dış ticaretinde ise problem yaşamaktadır. Libya ile çatışma döneminde bile ihracat devam etmiş, bu ülke Afrika coğrafyasına ulaşmak için bir geçiş noktası olarak görülmüştür. Ayrıca, Mısır siyasal sorunlara rağmen Türkiye’den giden yatırımcılar için ucuz işgücü ve pazar olarak cazip olmuş, Paşabahçe ve Koç grubunun yatırımları öne çıkmış, iki milyar dolarlık yatırıma ulaşmıştır. Türkiye kökenli bankalar, müteahhitlik hizmetleri, gıda zincirleri bölgesindeki ülkelerde yayılma alanı bulmuştur. Yarı-çevre ülkelerinin bu ekonomik yayılması, merkezi rahatsız etmez çünkü buralar genelde merkezin pazar ve yatırım için yeterince cazip bulmadığı alanlardır ya da merkez ülkeler farklı alanlara yatırım yapmaktadır. Ayrıca, çevre ve yarı-çevrede belli bir ekonomik büyüme hem faydalıdır hem de yarı-çevre ülkede (yani Türkiye) bu elde edilen artı değer yine borç vs gibi mekanizmalarla merkeze geri döner. Yine yarı-çevre ülke bu politikalarıyla neoliberal modelin daha derinlere ulaşmasına katkı sağlar. Bu yüzden bu tür girişimler desteklenir ya da göz yumulur.
Sonuç Olarak Türkiye’de kuruluşundan beri her ideoloji savunduklarından ziyade vaat ettikleri ve gerçekleştirdikleri hedefler çerçevesinde halkın üzerinde etki bırakmıştır. Batı sistemiyle anlaşmazlığının derinleşmesi gibi çelişkiler bu dönemin kendisine özgü niteliği olarak ortaya çıktı. AKP yönetiminin bu kadar içiçe geçmiş sorunu ve krizi aynı anda yönetme ve Türkiye’yi bu içeride ve dışarıda içine soktuğu ve yönetmekte giderek zorlandığı kriz dinamiklerinden çıkarması gün geçtikçe zorlanıyor. Gerek Batı sistemi gerekse AKP ve Erdoğan karşısında edilgen bir konumda olduğu izlenimini vermeyi tercih eden sermaye bloğu bu krizi ya yoğunlaşmış bir otoriterlik ya da taze toplumsal, siyasal güçlerle çözmeye çalışacaktır.
Ülkemiz 2023 yılında geçmişimizden ziyade kandırılmış 3.Dünya ülkesi konumundan siyasi olgu ve olaylara karşı tepki gösteren ve doğru yolu bularak ilerleyen bir toplum kabiliyetine ulaşan bir millet olmak dileğiyle; İyi haftalar,
Orhan Alperen Yıldız
Elektrik-Elektronik Mühendisi-Genç Girişimci
orhanalperenyildiz@hotmail.com